Nicienie: mikroskopijni mistrzowie równowagi ekologicznej
Camallanus cotti to pasożytniczy nicień o długości 15 mm, który zaraża ryby tropikalne, zwłaszcza w akwariach. Jego przedni narząd przebija ścianę jelita, aby się zakotwiczyć i odżywiać krwią. Czasami jest widoczny jako wystający z odbytu ryby (zdjęcie Megen, H. van Hanny)
Nicienie to mikroskopijne bezkręgowce z gromady Nematoda. Mimo prostego wyglądu są one zaskakująco różnorodne i odgrywają istotną rolę w ekosystemach lądowych i wodnych. Niezależnie od tego, czy są recyklerami składników odżywczych, pomocnikami w rolnictwie, czy destrukcyjnymi pasożytami, ich wpływ jest kolosalny, choć niewidoczny. Obecni od ponad 400 milionów lat, ci dyskretni mistrzowie gleby ilustrują fascynującą dwoistość naszych ogrodów – między nieoczekiwanymi sojusznikami a potężnymi wrogami.
Nicienie dominują podziemny świat
Przy 57 miliardach nicieni przypadających na każdego człowieka, dominują one pod względem liczby i masy. Stanowią aż 82% całkowitej biomasy wszystkich zwierząt lądowych. Można je znaleźć w najróżniejszych środowiskach: od lodowców Antarktydy, przez suche pustynie, po głębokie warstwy gleby. Zasiedlają nawet ekstremalne miejsca, takie jak Jezioro Mono w Kalifornii – środowisko o wysokim stężeniu arsenu i zasoleniu, śmiertelne dla większości organizmów, a mimo to zamieszkane przez nicienie.
Ich dominacji towarzyszy niezwykła różnorodność – szacuje się, że istnieje od 40 000 do 500 000 gatunków nicieni, z których wiele wciąż nie zostało opisanych (Kiontke i Fitch, 2013). Dzięki zróżnicowanej diecie potrafią przetrwać w różnych warunkach. Żywią się bakteriami, grzybami, pierwotniakami, komórkami roślinnymi, owadami, glonami, szczątkami organicznymi, rozpuszczonymi składnikami odżywczymi, a nawet innymi nicieniami. Część z nich to pasożyty zwierząt i ludzi. Największy z nich – Placentonema gigantissima, żyjący w łożysku kaszalotów – osiąga długość do 9 metrów. Niektóre wydzielają azot przez skórę, inne pokryte są „włochatą” warstwą bakterii umożliwiającą im życie w środowiskach bogatych w siarkę. Ta różnorodność i zdolności adaptacyjne czynią nicienie istotnymi elementami ziemskich ekosystemów.
Mikroskopijni inżynierowie równowagi ekologicznej
Choć niewidoczne gołym okiem, nicienie odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej – od oczyszczania środowiska, przez recykling składników odżywczych, aż po regulację łańcuchów pokarmowych.
W osadach morskich nicienie wspomagają detoksykację środowiska. Poprzez swoje ruchy napowietrzają i mieszają warstwy osadów, co ułatwia rozkład toksycznych związków, takich jak siarczki i amoniak. Część z nich współpracuje z bakteriami zdolnymi do degradacji szkodliwych substancji – węglowodorów czy metali ciężkich – wspólnie oczyszczając środowisko. W procesie trawienia materii organicznej nicienie uwalniają azot i fosfor, niezbędne do wzrostu roślin. Co więcej, biorą udział w globalnym obiegu węgla – ich działania odpowiadają za niemal 2% całego procesu rozkładu materii organicznej na Ziemi.
Nicienie w służbie rolnictwa
W systemach uprawnych niektóre nicienie okazują się niezwykle pożyteczne. Entomopatogeniczne gatunki, jak Steinernema spp., są wykorzystywane do biologicznego zwalczania szkodników. Stosowane w postaci oprysków lub poprzez bezpośrednie wprowadzanie do gleby, infekują i eliminują szkodliwe owady, takie jak larwy chrząszczy, gąsienice czy muszki owocowe. To ekologiczna alternatywa dla chemicznych pestycydów – szczególnie skuteczna w ogrodach warzywnych, sadach i szklarniach.
Pasożyty wśród nicieni – zagrożenie dla upraw
Nie wszystkie nicienie są sprzymierzeńcami ogrodnika. Gatunki patogeniczne dla roślin, jak Meloidogyne spp. (węgorek korzeniowy), odpowiadają za około 10% globalnych strat plonów. Atakując korzenie, powodują powstawanie guzowatych narośli, utrudniając pobieranie wody i składników odżywczych. Osłabione rośliny tracą odporność na stres, szczególnie podczas suszy. Inne nicienie, jak Xiphinema index, przenoszą groźne wirusy roślinne, np. wirusa liściozwoju winorośli, który zagraża winnicom.
Klimat dodatkowo pogłębia te problemy. W czasie suszy populacje szkodliwych nicieni rosną, a ich naturalni wrogowie – drapieżniki – zanikają. Powoduje to zaburzenie równowagi ekologicznej i zwiększone straty w uprawach, szczególnie w rejonach wrażliwych klimatycznie. Rozwiązaniem może być m.in. płodozmian, wykorzystanie roślin nicieniobójczych, biokontrola za pomocą grzybów lub symbiotycznych bakterii. Jednak stosowanie środków chemicznych o szerokim spektrum działania może zniszczyć pożyteczne gatunki. Odpowiedzialne podejście do ochrony roślin jest więc kluczowe dla zachowania równowagi w agroekosystemach.
Przeczytaj na Soft Secrets także o:
Nie tylko ozdoba – aksamitki w służbie ogrodnika
L
Luke.Konopiacki
