Mark Rutte 10 jaar minister-president

In een portret van Mark Rutte moet ik het wel opbiechten. Eind jaren tachtig ben ik twee keer met een middelbare school vriend mee geweest naar een congres van de JOVD, de jongerenvereniging van de VVD. Na die twee keer wist ik genoeg: vervelende corpsballen die de politiek naspeelden, met moties en amendementen alsof het echt ergens over ging, maar vooral met de bedoeling om ’s avonds met de dames in het gezelschap het bed in te duiken.

JOVD

Mark Rutte werd in 1988 voorzitter van de JOVD en moet die functie hebben bekleed toen ik de congressen bezocht. Toch kan ik me hem niet herinneren. Het hele hoofdbestuur bestond uit zeer op elkaar lijkende, stropdas dragende oude mannen van rond de twintig. Uit de recente biografie ‘Mark Rutte’ van Petra de Koning blijkt dat Rutte toen al vast van plan was op een dag minister-president te worden. Al in zijn middelbare schooltijd deed hij met zijn beste vriend Lodewijk Dekker politieke interviews na. Lodewijk was de interviewer, Mark de minister-president.

Niet-rokers bus

Rutte groeide op in Den Haag, in een Nederlands-hervormd middenklasse gezin. Ze lazen thuis de Telegraaf en de AVRO Bode en gingen op vakantie naar hun stacaravan in Putten. Bij de middelbare school reis naar Rome zat Mark niet bij de populaire kids in de rokersbus, maar in de niet-rokers bus. Hij ging als eerste in zijn familie naar de universiteit en deed acht jaar over zijn studie geschiedenis in Leiden, deels omdat hij de laatste drie jaar de JOVD leidde. Na tien jaar personeelsmanagement bij Unilever, kreeg hij in 2002 zijn eerste politieke functie: staatssecretaris van sociale zaken in het eerste kabinet Balkende.

Biografie

In haar uitstekende biografie schrijft Petra de Koning hoe ze Rutte in 2015 een jaar lang volgde voor NRC/Handelsblad, omdat hij toen vijf jaar premier was. Ze zag ‘een politicus die het liefst altijd alles hetzelfde deed, vasthield aan wat hij zich had voorgenomen en het enorm belangrijk vond hoe hij in beeld kwam’. En: ‘In de gesprekken voor dit boek hoorde ik hoe dat beeld, van zijn sokken tot zijn bril en ook de pakken van het Napolitaanse merk Cesare Attolini, onderdeel was van een plan waar al jaren aan werd gewerkt: The Road to het Catshuis.’

Vaste gewoonten

Het Catshuis: de ambtswoning van de minister-president. Rutte overlegt er nu bijna wekelijks met het OMT, het Outbreak Management Team. Zelf woont hij nog steeds in hetzelfde appartement, waar hij zelden bezoek ontvangt. Rutte heeft geen pannen en zelfs geen koffiezetapparaat in huis. Hij is een man van vaste gewoonten: al jaren in dezelfde week op wintersport, met dezelfde vrienden, in hetzelfde hotel in Zermatt. Elke maandagochtend een cappuccino bij hetzelfde tentje in Den Haag. Elk voorjaar een paar dagen New York. Altijd koffie bij dezelfde benzinepomp als hij onderweg is naar Brussel.

Nakomertje

Misschien komt het omdat hij een nakomertje is, maar Mark Rutte weet hoe hij zo met mensen om moet gaan dat ze doen wat hij wil. Over zijn tweede kabinet noteert Petra de Koning: ‘Ministers in zijn kabinet kregen soms het idee dat Rutte met hen omging alsof hij hun handleiding had gelezen. Hij had hen goed bekeken en bedacht wat ze belangrijk vonden. En net als toen hij staatssecretaris was van Onderwijs en een manier zocht om om te gaan met CDA-minister Maria van der Hoeven, probeerde hij ook bij hen op het juiste knopje te drukken.’

‘Teflon-Mark’

‘Teflon-Mark’ noemden ze hem in zijn JOVD tijd; hij leek bijna nooit ergens door geraakt te worden. In zijn eerste kabinet zei hij tegen Gerd Leers, minister van asiel voor het CDA: ‘Van jou kan ik nog wat leren. Aan jou kun je het zien als een beslissing je pijn doet.’ Zowel het CDA als de PvdA ondervonden dat regeren met Rutte’s VVD desastreus uit kan pakken bij de volgende verkiezingen. De PvdA leed in 2017, na Rutte II, het grootste verlies uit de parlementaire geschiedenis: van 38 naar 9 zetels in de Tweede Kamer. Ook het CDA en de PVV verloren stevig na het eerste kabinet Rutte, met de PVV als ‘gedoogpartner’. 

Visie

De VVD werd in de afgelopen tien jaar onder Rutte’s leiding drie keer de grootste partij bij de Tweede Kamerverkiezingen. Alle peilingen wijzen erop dat hij dat kunstje in maart een vierde keer gaat flikken. Zijn coalitiepartners D66 en CDA staan in de peilingen al maanden op verlies, de ChristenUnie op één zeteltje winst. Met zijn glimlach, uithoudingsvermogen en ervaring vreet Rutte ze allemaal op. Beroemd is zijn uitspraak over visie, geleend van de Duitse politicus Helmut Schmidt: ‘Wer Visionen hat, sollte zum Arzt gehen.’ Oftewel: wie last heeft van visie, moet naar de oogarts.

Lantaarnpalen

Rutte is er voor de lantaarnpalen, mag hij graag zeggen. Niks visie, maar pragmatisch het land besturen. Daarom kan hij regeren met de PvdA, maar ook met CDA en ChristenUnie. Kwestie van op de juiste knopjes drukken. Is de meerderheid van Nederland vóór het zwart blijven van Zwarte Piet? Dan is Rutte dat ook. Is er een meerderheid tégen? Dan stelt Rutte zijn standpunt bij. Zoals hij dat ook deed met de afschaffing van de dividendbelasting.

Raadsel

Daarmee komen we bij het Rutte raadsel dat ook Petra de Koning niet weet te kraken. Waarom heeft de leider van de grootste liberale partij van Nederland zo’n probleem met cannabis? Letterlijk tot haar laatste snik bracht Rutte zijn oude moeder elke week een slof sigaretten en een fles jenever in het verpleeghuis. Maar de spaarzame keren dat hij over cannabis praat, noemt Rutte de plant steevast ‘troep’ of ‘rotzooi’. Na de moord op advocaat Derk Wiersum ging hij zelfs zover om cannabisconsumenten de schuld voor die schokkende misdaad in de schoenen te schuiven.

Ondermijning

Twee dagen later na die moord, op 20 september 2019, zei Rutte in het ‘Gesprek met de minister-president’: ‘Waar het hier om gaat is: hoe krijg je uiteindelijk dat hele systeem onder controle? Want die ondermijning, en dat begint met iemand van 16, 17 jaar die zijn eerste jointje rookt, dat is iemand die een pilletje neemt op een dancefestival en denkt: ach, dat mag toch in deze vrije samenleving? Nou, soms mag het wel, soms mag het niet, maar daar begint de vraag en dan komt het aanbod. En uiteindelijk ontstaat er diep in het systeem de verschrikkelijkste criminaliteit.’

Coffeeshop

Op de vraag of iemand die een joint rookt of een pilletje neemt zich medeschuldig moet voelen aan de moord op Derk Wiersum, antwoordde Rutte: ‘Iedereen moet voelen wat hij wil voelen. Maar als jij denkt: ach, ik mag in Nederland als ik op school zit, 15, 16 jaar ben, ga ik naar de coffeeshop, ga ik mijn eerste jointje roken, realiseer je dan alsjeblieft dat daar achter een fijnmazig crimineel systeem zit, wat bezig is om in provincies als Brabant en Zeeland en Gelderland het normale politieke maatschappelijke systeem te ondermijnen…’

Persoonlijk?

Zou Rutte werkelijk niet weten dat je echt geen coffeeshop binnenkomt, als je vijftien of zestien bent? Zou hij niet begrijpen dat het verbod op de teelt de problemen veroorzaakt en natuurlijk niet de plant of de klanten van de coffeeshop? Petra de Koning suggereert dat er misschien iets persoonlijks zit achter Rutte’s opvattingen over criminaliteit: ‘Als het in de Tweede Kamer over bestrijding van criminaliteit ging waren er weleens collega’s in de fractie die dachten: waarom is hij zo fel, zou hij zelf een keer iets hebben meegemaakt?’ Het wordt echter niet duidelijk wat dat iets geweest zou zijn. Zou Rutte’s emotionele afkeer van drugs te maken hebben met zijn contacten met Jack Keijzer, wiens 16-jarige zoon Pascal werd vermoord bij een ruzie over drugs? Keijzer vroeg Rutte in 2008 de herdenking van zijn zoon bij te wonen. Rutte deed dat en kwam daarna elk jaar. De mannen bleven contact houden toen hij minister-president werd. Toch is Keijzer vooral bezig met hogere straffen voor geweld en rechten van nabestaanden. Over drugs of drugsbeleid laat hij zich, in het openbaar, niet uit.

Ivo Opstelten

Zelf dacht ik lang dat Rutte’s loyaliteit aan Ivo Opstelten de reden was dat hij zo’n probleem had met cannabis. Die redde in 2006 Rutte’s politieke leven in zijn strijd met Rita Verdonk om het VVD leiderschap. Maar Opstelten is al ruim vijf jaar van het toneel verdwenen. Misschien is Rutte’s gereformeerde inborst de kern van het probleem. Toen hij eens de Stemwijzer invulde met een camera erbij, stond de VVD bovenaan, maar op twee stond… de SGP. De meest conservatieve, orthodox-christelijke partij van Nederland, antiliberaal tot op het bot.

Sigaren

In zijn JOVD-tijd rookte Mark Rutte nog sigaren, maar daar is hij al lang mee gestopt. Als hij uit eten gaat, drinkt hij nooit meer dan één glas wijn. Hij geeft niets om bezit of luxe, rijdt al jaren in dezelfde oude Saab en staat er op dat hij bij werkbezoeken geen grote hotelkamer krijgt. En hij werkt hard, twaalf tot veertien uur per dag. Matigheid en hard werken: blijkbaar is dat 62 jaar na het afscheid van ‘Vadertje Drees’ als minister-president nog steeds een garantie voor succes in de Nederlandse politiek.

We kunnen alleen maar hopen dat Mark Rutte in zijn vierde kabinet eindelijk de draai maakt en cannabis gewoon legaliseert. En dat iemand bij hém op de juiste knopjes drukt om dat voor elkaar te krijgen.