Advies Raad van State - Drugsbeleid en Damocles te streng, gewone burger de dupe

In de nasleep van de Toeslagenaffaire bekijkt de Raad van State de rol van de rechter in andere dossiers, zoals woningsluitingen. En dan kom je al snel uit bij de wet Damocles, artikel 13b van de Opiumwet. Die geeft burgemeesters de macht om mensen - zonder tussenkomst van de rechter - uit hun huis te zetten bij het aantreffen van meer dan vijf cannabisplanten, meer dan vijf gram cannabis of meer dan een halve gram hard drugs. Onderzoek van RTL Nieuws bevestigde in mei van dit jaar dat burgemeesters vaak te streng optreden en dat ook vaak onschuldige burgers de dupe zijn van dit keiharde beleid.

Conclusie is belangrijk

Wat is de status van dit advies, formeel: deze conclusie, aan de Raad van State? Wat hebben we er aan? Sinds 2013 kan de bestuursrechter een conclusie vragen aan een advocaat-generaal, een vorm van juridische tegenspraak die moet bijdragen aan de rechtsontwikkeling. Zoals de Raad van State het uitlegt: ‘Een advocaat-generaal kan concrete zaken in bredere maatschappelijke, juridische en internationale context plaatsen, de stand van de rechtspraak evalueren en aanbevelingen doen om bestaande rechtspraak te nuanceren of bij te stellen.’ Daarom is deze conclusie belangrijk. De rechtspraak wordt er door bijgesteld. Het Damocles advies wordt in het persbericht van de Raad van State als volgt samengevat: ‘De bestuursrechter moet zijn evenredigheidstoets van bestuurlijke maatregelen, zoals een woningsluiting of een dwangsom, aanpassen. Dat vinden de staatsraden advocaat-generaal Widdershoven en Wattel (…). De bestuursrechter zou de evenredigheid van bestuurlijke maatregelen moeten toetsen zoals dat in het Europese recht gebeurt. Verder zou de bestuursrechter de intensiteit van zijn toets moeten laten afhangen van de concrete belangen die bij een bestuurlijke maatregel zijn betrokken en van de vraag in hoeverre die maatregel de grondrechten aantast. Daarnaast vinden de staatsraden advocaat-generaal dat de bestuursrechter een bestuurlijke maatregel ook aan het evenredigheidsbeginsel moet kunnen toetsen als de wet bepaalt dat de maatregel moet worden opgelegd.’

Straf is te zwaar

In minder juridische taal: de rechter moet veel beter afwegen of een straf als huisuitzetting niet te zwaar is, de grondrechten van de gestrafte niet aantast en niet onevenredig is. De rechter moet dat ook doen als de wet zegt dat de straf móet worden opgelegd. Kortom: de rechter moet de menselijke maat niet uit het oog verliezen. Want dat is in de afgelopen jaren heel vaak wél gebeurd, met als recent dieptepunt Robin, die vanwege één wietplant uit zijn huis werd gezet door de burgemeester van Bergeijk.  Naast HighLife bracht ook RTL-Nieuws het verbijsterende verhaal van Robin, waarna Joost Sneller (D66) en Michiel van Nispen (SP) een serie Kamervragen stelden over diens huisuitzetting aan demissionair justitieminister Grapperhaus. Citaat: ‘Vindt u dat burgemeesters de zogenaamde Wet Damocles nog wel inzetten op de manier zoals die oorspronkelijk bedoeld was, namelijk om de loop uit drugspanden te halen? Heeft u enig zicht op de aantallen uithuiszettingen op basis van de Wet Damocles? In hoeveel van die gevallen denkt u dat de Wet Damocles daadwerkelijk is ingezet waar hij voor bedoeld is?’

Slachtoffer

Joost Sneller, die het dossier drugsbeleid heeft overgenomen van de opgestapte Sydney Smeets, zei naar aanleiding van het verhaal van Robin tegen RTL-Nieuws: ‘De maatregel en de inzet van deze bevoegdheid is soms te zwaar voor wat er uiteindelijk aan de hand is. En daar was deze bevoegdheid nooit voor bedoeld. Kijk, echte drugscriminelen, die moet je aanpakken. Maar hier zien we dat mensen het slachtoffer worden van een wet die eigenlijk niet voor hen bedoeld is.’ Michelle Bruijn houdt zich al jaren bezig met de wet Damocles en promoveerde er in mei dit jaar op aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tegen RTL-Nieuws zei ze over het advies: ‘De Raad van State zegt dat er tot nu toe te weinig oog was voor maatwerk, bij zowel burgemeesters als rechters. Dat moeten burgemeesters vanaf nu vooral beter doen. Anders gaan ze straks nat bij de rechter. Ik en andere deskundigen hebben al vaker gezegd dat hier meer rekening mee moet worden gehouden. En dat gaat nu dus eindelijk gebeuren.’

Bij het ter perse gaan van deze HighLife waren de Kamervragen van Sneller en Van Nispen nog niet beantwoord, maar het onrecht rond Damocles lijkt eindelijk op de politieke agenda terecht te zijn gekomen. Het zijn niet meer alleen activisten die roepen dat Damocles en de Hollandse Hennepoorlog zijn doorgeschoten, dat doen nu ook regionale Ombudsmannen, advocaten-generaal en Tweede Kamerleden. Een WODC onderzoek naar de wet Damocles dat in juni zou verschijnen, wordt na het zomerreces van de Tweede Kamer verwacht.