Welke geneesmiddelen zou cannabis kunnen vervangen?

Uit een transversaal onderzoek in Canada uit 2015 bleek dat 80,3% van de 410 ondervraagden cannabis gebruikte als vervangend middel voor ten minste één voorgeschreven geneesmiddel. Bovendien zijn er aanwijzingen dat sommigen alcohol en drugs vervangen door cannabis (en zich daarmee mogelijkerwijs beschermen tegen ernstige gezondheidsrisico's). Het onderzoek uit 2015 liet ook zien dat 51,7% van de ondervraagden cannabis als vervanging gebruikte voor alcohol en 32,6% voor andere, verboden middelen.

Opioïden vervangen door cannabis

In de staten van de VS die gedurende de afgelopen twee decennia het medicinale gebruik van cannabis hebben gelegaliseerd, is de hoeveelheid opioïden op recept aanzienlijk afgenomen, evenals de sterftecijfers die verband houden met dit opioïdengebruik. Een "werkdocument" uit 2015 dat werd opgesteld door onderzoekers van RAND Corporation, liet zien dat in 17 staten de sterfte ten gevolge van een overdosis opioïden op recept met 16 tot 31% was afgenomen nadat de wetgeving ten aanzien van medicinale cannabis was veranderd.

Dit bevestigt een eerder onderzoek uit 2014 waaruit bleek dat opioïdengerelateerde sterfte 25 procent lager ligt in staten waar medicinale cannabis is toegestaan. Uit een artikel uit 2012 over een reeks onderzoeken naar het gebruik van cannabis als vervangend of bijkomend middel voor opioïden kwamen identieke bemoedigende resultaten naar voren. Opmerkelijk is dat uit een onderzoek uit 1975 waarin THC en codeïne vergeleken werden, bleek dat 10 mg THC iets minder effectief was dan 60 mg codeïne, maar dat 20 mg THC juist iets effectiever was dan 120 mg codeïne. Een dubbelblind onderzoek bij een enkele patiënt uit 1990 liet zien dat voor het behandelen van chronische pijn 5 mg THC net zo effectief was als 50 mg codeïne, met als bijkomend voordeel dat er minder spierspasmen optraden.

Een retrospectief transversaal onderzoek uit 2016 bekeek 244 medicinale-cannabispatiënten die leden aan chronische pijn, met als doel de veranderingen in opioïdengebruik en levenskwaliteit te onderzoeken. Het bleek dat het gebruik van opioïden gemiddeld met 64% was afgenomen en dat de scores voor levenskwaliteit met gemiddeld 45% waren gestegen. Het gemiddeld aantal medicijnen per patiënt was afgenomen, evenals het aantal en de ernst van de bijwerkingen.

Er lijken sterke argumenten te bestaan om opioïden te vervangen door of te combineren met cannabis bij de behandeling van chronische pijn. Patiënten die zijn begonnen met medicinale cannabis, gebruiken al aanzienlijk minder opioïden en anekdotisch bewijs lijkt erop te wijzen dat sommige patiënten opioïden volledig vervangen. Hoewel de voorlopige resultaten veelbelovend zijn, dienen echter door middel van gerandomiseerd vergelijkend onderzoek oorzaak en gevolg, de juiste doseringen en de risico's te worden vastgesteld.

Cannabis ter behandeling van opioïdenverslaving

Cannabis is wellicht niet alleen een nuttig vervangend middel voor opioïden bij de behandeling van chronische pijn, maar heeft ook nog een andere, meer opmerkelijke mogelijke toepassing als vervangend middel. Veel opioïden zijn sterk verslavend en veroorzaken lichamelijke afhankelijkheid bij de gebruiker. Eenmaal verslaafd is het buitengewoon moeilijk om van het middel af te geraken. Sinds een jaar of tien vindt er onderzoek plaats naar de ingewikkelde, subtiele relatie tussen het endocannabinoïdesysteem en het opioïde receptorsysteem.

Het begint erop te lijken dat opioïdenverslaving en de beloningsroutes in de hersenen en het centrale zenuwstelsel mede worden beïnvloed door de activiteit van het endocannabinoïdesysteem. Een onderzoek uit 2013 naar de interactie tussen cannabinoïden en opioïden en de behandeling van opioïdenverslaving gaat gedetailleerd op dit onderwerp in. Uit diverse onderzoeken blijkt dat het endocannabinoïdesysteem de activiteiten van de neurotransmitter noradrenaline in de hersenen kan temperen en de respons van de MOR (mu-opioïde receptor) kan beïnvloeden.

Het exacte verband is nog niet vastgesteld maar het onderzoek is veelbelovend. De komende jaren wordt hiernaar ongetwijfeld nog meer onderzoek gedaan. Uit het werkdocument van RAND uit 2015 bleek eveneens dat in staten in de VS waar medicinale cannabis is toegestaan 28 tot 35% minder mensen zich lieten behandelen voor verslaving aan opioïden, en dat ook het sterftecijfer dat daarmee samenhangt gemiddeld afnam. Cannabis kan derhalve opioïden niet alleen effectiever maken, maar ook minder schadelijk en het risico op verslaving verminderen.

Anti-epileptica vervangen door cannabis

Voor sommige ernstige vormen van epilepsie zijn er nauwelijks of geen geneesmiddelen die de toevallen met succes onder controle houden. De ontdekking dat CBD de toevallen kan helpen beheersen is voor soorten epilepsie als het syndroom van Dravet dus inderdaad bijna een wonder. Het is zelfs zo dat het op CBD gebaseerde anti-epileptische geneesmiddel Epidiolex van GW Pharmaceuticals in de Verenigde Staten inmiddels de status van weesgeneesmiddel heeft gekregen. Dit betekent dat het is erkend als behandeling voor een aandoening waarvoor geen andere erkende behandeling bestaat. Voor sommige vormen van epilepsie is cannabis dus niet zozeer een vervangend middel als wel het eerste en voorlopig enige middel.

Er zijn echter diverse andere vormen van epilepsie die traditioneel worden behandeld met toevalverminderende medicijnen als fenytoïne en fenobarbital. Veel van deze geneesmiddelen hebben echter bijwerkingen die op zichzelf enorm belemmerend kunnen zijn. Bovendien zijn bestaande geneesmiddelen in slechts 70% van de gevallen effectief. Diverse staten in de VS hebben cannabis goedgekeurd als middel ter behandeling van diverse vormen van epilepsie bij zowel kinderen als volwassenen. Inmiddels zijn sommige volwassen patiënten met epilepsie van mening dat op CBD gebaseerde behandelingen even effectief of zelfs effectiever zijn bij het behandelen van toevallen dan conventionele anti-epilepsiemedicijnen, maar dan zonder de ernstige bijwerkingen. Er is relatief weinig onderzoek gedaan naar het potentieel van op cannabis gebaseerde medicijnen om veelvoorkomende vormen van epilepsie te behandelen en in dit stadium bestaat er veel meer anekdotisch bewijs dan experimenteel bewijs.

Een open-labelonderzoek uit 2015 onderzocht de effecten van cannabidiol bij het behandelen van toevallen bij 162 kinderen en jongvolwassenen in de leeftijd tussen 1 en 30 jaar. Uit het onderzoek bleek dat cannabidiol "de frequentie van de toevallen zou kunnen verminderen en een adequaat veiligheidsprofiel zou kunnen hebben voor kinderen en jongvolwassenen die lijden aan epilepsie die zeer resistent is tegen behandeling". In andere recente onderzoeken zijn gelijksoortige voorzichtige conclusies getrokken. Een artikel uit 2014 getiteld Cannabidiol: Promise and Pitfalls verklaarde: “Er lijkt een toenemende hoeveelheid basale farmacologische data te bestaan die suggereert dat CBD een rol van betekenis te spelen heeft, met name voor de behandeling van refractaire epilepsie. Gegeven het gebrek aan goed gecontroleerde onderzoeken, moeten we onszelf echter ook de vraag stellen of we niet te hard van stapel lopen". De argumenten om cannabis in plaats van anti-epilepsiemedicijnen te gebruiken voor veelvoorkomende vormen van epilepsie zijn dus niet zo overtuigend als bij opioïden, maar de hoeveelheid positieve verhalen van patiënten suggereert dat er in ieder geval meer onderzoek naar gedaan moet worden.

Andere medicijnen die cannabis kan vervangen

Behalve de hierboven genoemde opioïden en anti-epilepsiemedicijnen kunnen cannabis en cannabinoïde stoffen ook op vele andere terreinen een rol spelen. Hier volgen een paar voorbeelden van geneesmiddelen die cannabis zou kunnen vervangen. Antipsychotica zijn een groep geneesmiddelen die door op cannabis gebaseerde medicijnen zouden kunnen worden vervangen. Dit geldt met name voor de medicijnen die gebaseerd zijn op CBD, waarvan bekend is dat het diverse antipsychotische eigenschappen heeft.

Een artikel over 66 bestaande onderzoeken naar CBD en psychose, dat in 2014 werd gepubliceerd, concludeerde: "Gezien de hoge verdraaglijkheid en superieure rentabiliteit zou CBD wel eens een aantrekkelijk alternatief kunnen zijn voor de huidige behandelingen met antipsychotica." Een andere kandidaat voor vervanging door cannabis is de groep slapeloosheidsremmende medicijnen. Er worden al decennia allerlei onderzoeken uitgevoerd naar de effecten van THC en CBD op het invallen, de duur en de kwaliteit van slaap. Een onderzoek uit 1973 liet zien dat THC het invallen van de slaap kan versnellen en slaaponderbrekingen kan verminderen. Een onderzoek uit 1981 liet zien dat CBD de slaapduur kan bevorderen.

Een gerandomiseerd vergelijkend onderzoek uit 2010 onder fibromyalgiepatiënten liet zien dat de synthetische cannabinoïde nabilone de slaapkwaliteit beter kon bevorderen dan amitriptyline, een vaak voorgeschreven middel bij chronische slapeloosheid. Definitief bewijs is echter nog niet voorhanden. ADHD-medicatie, zoals Ritalin en Adderall, werkt niet bij alle patiënten. Uit een onderzoek in 2015 kwam naar voren dat elk van de 30 deelnemers, van wie niemand reageerde op Ritalin of Adderall, “verbeterde concentratie en slaap en verminderde impulsiviteit” ervoer na behandeling met cannabis. 22 patiënten kozen ervoor om hun voorgeschreven medicijnen te vervangen door cannabis.

Cannabis als vervanging voor chemotherapie?

Vele onderzoeken wijzen op de directe werking van diverse cannabinoïde stoffen, zoals THC en CBD, op kankercellen. Bovendien bestaan er zeer veel anekdotische verslagen van patiënten die zichzelf zouden hebben genezen van diverse vormen van kanker met behulp van cannabisoliën en -extracten. Veel bestaande onderzoeken zijn echter uitgevoerd op dieren of in vitro (in een petrischaal) op menselijke celculturen in plaats van in vivo (op levende patiënten). Ze zijn dan ook minder bruikbaar vergeleken met klinisch onderzoek op mensen.

Deze zijn echter om diverse redenen problematisch. Het eerste gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde klinische onderzoek ter wereld naar cannabis als hulpstof bij chemotherapie is pas nu aangekondigd, na tientallen jaren van positief voorbereidend onderzoek. Het is gezien het risico voor de deelnemers bijna niet voor te stellen dat er een klinisch onderzoek wordt gehouden waarbij geen chemotherapie wordt toegepast louter om te bepalen of cannabinoïdetherapieën beter werken. Er zijn dringend meer klinische onderzoeken nodig om correcte, precieze gegevens te verkrijgen over het potentieel van cannabinoïden als enkelvoudige behandeling bij kanker.

Een artikel uit 2016 in Current Oncology over het gebruik van cannabinoïden als middel tegen kanker gaat gedetailleerd in op dit onderwerp en komt tot de volgende conclusie: "Cannabinoïden veroorzaken afsterving van tumorcellen en remmen tumorangiogenese en -invasie bij dierlijke modellen van kanker. Ook zijn er indicaties dat zij identiek werken bij patiënten met glioblastoma. Gegeven het feit dat cannabinoïden een acceptabel veiligheidsprofiel hebben, zijn klinische onderzoeken waarin deze als enkelvoudig geneesmiddel of, idealiter, in combinatietherapieën bij glioblastoma en andere types kanker worden getest, niet alleen gerechtvaardigd maar zelfs dringend noodzakelijk".

Voor bepaalde ziektes zijn cannabis en cannabismedicijnen wellicht veiliger en effectiever dan de huidige standaardbehandelingen. Medicinale-cannabispatiënten in Amerika en elders beginnen conventionele medicijnen te vervangen door of aan te vullen met cannabis, met veelbelovende resultaten.