Wachten op het onvermijdelijke

Hoe lang lukt het minister Opstelten nog om experimenten met gereguleerde cannabisteelt tegen te houden? Niemand neemt zijn mantra over de internationale verdragen nog serieus en zeker negen gemeenten staan klaar om te starten. "Dat Opstelten er nu niet in mee wil, is puur een politieke keuze."

Hoe lang lukt het minister Opstelten nog om experimenten met gereguleerde cannabisteelt tegen te houden? Niemand neemt zijn mantra over de internationale verdragen nog serieus en zeker negen gemeenten staan klaar om te starten. “Dat Opstelten er nu niet in mee wil, is puur een politieke keuze.”

Dat coffeeshopgemeenten de teelt van cannabis willen reguleren is allesbehalve nieuws. We herinneren ons de ‘wiettop’ in Almere, op 21 november 2008. NRC/Handelsblad berichtte die dag: ‘Alle 34 burgemeesters die vandaag op de ‘wiettop’ in Almere bijeen kwamen, zijn het erover eens dat regulering van de productie en handel van softdrugs noodzakelijk is. Door middel van een experiment moet blijken of dat werkt.’ Een enquête van het weekblad Binnenlands Bestuur toonde aan dat liefst 54 van de 88 ondervraagde burgemeesters voorstander van regulering is. In een commentaar schreef Binnenlands Bestuur: ‘Internationale verdragen’ worden telkenmale vanuit Den Haag aangedragen als dooddoener - als argument om maar niets te doen. Burgemeesters als Leers van Maastricht klagen terecht dat de bal nu te veel op het bordje van de gemeenten ligt. De meeste burgemeesters willen dat er beweging in de impasse komt, maar ze kunnen het zelf niet bewerkstelligen. Het kabinet zal vroeg of laat toch een keer aan de bak moeten en de blik over de grenzen richten.’

Impasse

We zijn nu ruim vier jaar verder en de impasse duurt voort. De huidige minister van justitie, Ivo Opstelten, gebruikt nog altijd dezelfde dooddoener om teeltexperimenten te blokkeren. Het enige verschil is dat hij dat doet in Jip en Janneke taal: “Het is in strijd met de Opiumwet. En het is strafbaar. En het is in strijd met internationale verdragen. Dus dat kan niet. Het zal niet en gaat niet.” (RTL Nieuws, 5 december 2012). De vraag is hoe lang Opstelten nog weg komt met deze kletskoek. Want dat is het, zoals ook blijkt uit de recente uitspraken van hoogleraar strafrechtswetenschappen Jan Brouwer van de Rijksuniversiteit Groningen.

Onzin

Brouwer, die ook directeur is van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid, legde al in de documentaire De Achterdeur (februari 2012) uit dat de internationale drugsverdragen genoeg ruimte bieden voor regulering om de volksgezondheid te bevorderen en criminaliteit te bestrijden. De grotere media hadden even tijd nodig om die boodschap op waarde te schatten: vorige maand haalde een interview met Brouwer de voorpagina’s van alle regionale kranten. De internationale-verdragen-mantra van Opstelten noemt hij in dit interview “volstrekte onzin”. Brouwer: “Nederland heeft bij VN- verdragen altijd een voorbehoud geplaatst. En ook in Europa hebben we de vrijheid om wietteelt te reguleren. Dat Opstelten er nu niet in mee wil, is puur een politieke keuze.” We zijn al lang geen voorloper meer op het gebied van cannabisbeleid, benadrukt de hoogleraar. “Vaak vinden we ons gedoogbeleid heel vooruitstrevend. Maar dat is niet meer zo. In de Amerikaanse staten Washington en Colorado is de teelt van wiet sinds december vorig jaar gelegaliseerd. En in België en Spanje wordt op dit moment geëxperimenteerd met legale teelt.”

Geen staatswiet

Ondanks de Pavlov-reactie van Opstelten is Brouwer optimistisch over de kans dat er nu dan toch echt experimenten met cannabisteelt aan komen. “In de discussie over de wietpas heeft de minister ruimte gelaten voor ‘lokaal maatwerk’. Daardoor heeft hij de deur in feite op een kier gezet. Gemeenten willen nu een stapje verdergaan. Door zelf wiet te kweken, is er meer zicht op de kwaliteit. Daar is ook de volksgezondheid bij gebaat.” Brouwer is geen voorstander van staatswiet. Hij trekt een parallel met de teelt van medicinale cannabis door Bedrocan. “De overheid laat die wiet door een bedrijf telen. Ik denk dan ook dat je de teelt op gemeentelijk niveau niet moet overlaten aan lokale ambtenaren. Laat het doen door gecertificeerde bedrijven, die je streng controleert. Regulering maakt een einde aan de vele stroomtappen en zolderbrandjes. En de politie kan het geld aan andere zaken besteden.” 

Andere toon

De uitspraken van Brouwer haalden niet alleen alle media, maar werden ook meteen opgepikt in de Tweede Kamer. Omdat Opstelten op werkbezoek in Afghanistan was, beantwoordde zijn staatssecretaris en partijgenoot Fred Teeven de scherpe vragen van met name Magda Berndsen (D66) en Nine Kooiman (SP). Teeven sloeg daarbij een andere toon aan dan zijn minister. Twee citaten uit dit mini-drugsdebat van 12 februari: “Welk signaal zendt de minister uit? Volgens mij zendt het kabinet het signaal uit - en dus ook de minister - dat het geïnteresseerd is in wat er aan lokaal maatwerk kan worden geleverd. De minister is aan het inventariseren wat voor plannen er bestaan. De realiteit is echter ook dat internationale verdragen die Nederland nu eenmaal met het volle verstand heeft ondertekend, zich slecht verdragen met legale wietteelt en het reguleren van wietteelt.” En: “Je ziet wel dat er hier en daar in landen experimenten worden gedaan, maar de centrale overheid keurt die nooit op enigerlei wijze goed. Dus op dit moment is het standpunt van het kabinet dat internationale verdragen zich niet verdragen met het legaliseren en reguleren van wietteelt.”

Verandering

Het verschil lijkt klein maar is dat niet. Dat de internationale verdragen ‘zich slecht verdragen’ met regulering is heel wat anders dan dat die verdragen regulering onmogelijk maken. Een nog duidelijkere aanwijzing dat er verandering in de lucht zit is de toevoeging dat het kabinetsstandpunt ‘op dit moment’ is dat regulering niet kan. Op enig ander moment kan dat standpunt blijkbaar heel anders zijn. De vraag is niet langer óf er een experiment met gereguleerde teelt komt, maar wanneer en in welke gemeente(s).

Utrecht

Utrecht heeft goede kaarten om de landelijke primeur te scoren. Al in april 2010 nam het huidige stadsbestuur een experiment met gereguleerde teelt op in hun collegeprogramma ‘Groen, open en sociaal’: “We starten een experiment met het legaal bevoorraden van coffeeshops, met het doel de risico’s van schadelijke stoffen die nu regelmatig in verschillende vormen van softdrugs aangetroffen worden, te beheersen. Dit doen we in samenspraak met ondernemers, bewoners en mogelijk andere direct betrokkenen.” Grote man achter het plan is D66-wethouder Victor Everhardt, voorheen werkzaam bij het Trimbos Instituut. Hij had oorspronkelijk een besloten club model voor ogen, een soort cannabis social club. Everhardt trekt zich weinig aan van de grijs gedraaide plaat van Opstelten en gaat stoïcijns verder met de voorbereiding van het experiment. Kleine complicatie is dat burgemeester Aleid Wolfsen van Utrecht een PvdA’er is. Ongetwijfeld oefent die partij druk op hem uit om Opstelten niet voor gek te zetten door gewoon te starten met kweken. Zoiets zou de landelijke verhoudingen tussen VVD en PvdA stevig kunnen schaden.

Lastig parket

Hetzelfde zien we in Rotterdam en Eindhoven, met de PvdA-burgemeesters Aboutaleb en Van Gijzel. Ze willen de achterdeur dolgraag reguleren, maar durven vooralsnog niet de daad bij het woord te voegen. De PvdA drugswoordvoerder in de Tweede Kamer, nieuwkomer Myrthe Hilkens, zit in een lastig parket. Ook zij wil reguleren, maar ja, ‘opa Ivo’ is tegenwoordig coalitiepartner. In reactie op de forse kritiek van hoogleraar Brouwer zei Hilkens in De Gelderlander: “Ik wil niet dat we links worden ingehaald door Amerikaanse staten. De PvdA wil ook dat de teelt en de inkoop door coffeeshops uit het criminele circuit worden gehaald. Maar zolang minister Opstelten zich verzet, kunnen we daar niets aan veranderen.”

Gelukkig neemt de druk op Opstelten ook vanuit zijn eigen partij toe; op lokaal niveau werken VVD’ers hard aan een doorbraak. Eén van hen is het Eindhovense VVD raadslid Ferry van den Broek (24). Via Twitter kruist hij regelmatig de degens over regulering met Ard van der Steur, VVD drugswoordvoerder in de Tweede Kamer. Hoe luidt ook weer dat spreekwoord over de jeugd en de toekomst? Precies.

Gemeenten waar moties voor regulering zijn aangenomen:

Eindhoven
Groningen  
Haarlem
Leeuwarden
Nijmegen
Rotterdam
Tilburg
Utrecht
Zutphen