Vluchtroute kabinet voor uitstel legalisering

Politieke proces wietexperiment verloopt volgens planning

  De Volkskrant trok begin mei in twijfel of het wietexperiment nog wel door zou gaan. Er zijn inderdaad grote zorgen over de uitvoerbaarheid van bepaalde onderdelen. Maar het zou gek moeten lopen als dit experiment niet doorgaat. Want je kunt van alles zeggen over politici, maar als er in een coalitie afspraken zijn gemaakt, dan proberen politieke partijen zich daar wel aan te houden. Afspraak is afspraak. Het huidige kabinet heeft een politieke deal gemaakt dat er een wietexperiment komt. Kort voor de verkiezingen was een initiatiefwet voor legalisering van teelt en verkoop van wiet van D66 in de Tweede Kamer aangenomen (de Wietwet). Binnen de Eerste Kamer bestond op dat moment geen meerderheid voor die initiatiefwet. Daarom is die wet toen niet doorgestuurd naar de Eerste Kamer. Het enige alternatief waar alle coalitiepartijen zich achter wilden scharen was een wietexperiment. Het is een compromis. Alle partijen hebben water bij de wijn moeten doen. D66 beloofde dat het de behandeling van de initiatiefwet in de Eerste Kamer (waar inmiddels wel een meerderheid is voor deze wet) ‘on hold’ zou zetten.

Meerderheid voor Wietwet

Ik deel de analyse van de Volkskrant-journalist dat het experiment een vluchtroute is voor VVD, CDA en CU voor een voorlopig uitstel van legalisering van wiet. Uiteraard zou D66 liever verder zijn gegaan met de initiatiefwet. Zeker nu een meerderheid in de Eerste Kamer voor beide voorstellen zo goed als zeker is. Desondanks zal ook D66 zich aan de afspraken houden die binnen de coalitie zijn gemaakt. Je wilt binnen de politiek nu eenmaal niet te boek staan als een onbetrouwbare partij.

Spelregels

Op 11 april 2019 stuurde het kabinet de ‘spelregels experiment gesloten coffeeshopketen’ naar de leden van de Eerste en Tweede Kamer. In deze folder wordt uitgelegd hoe de invulling van het Wietexperiment eruit gaat zien. Hoewel een aantal belangrijke eerdergenoemde kritiekpunten (nog) niet zijn overgenomen, kan over het algemeen worden gezegd dat er best goed is geluisterd naar punten die de coffeeshopsector eerder heeft ingebracht. Zo is er geen maximum gesteld aan het THC-gehalte, is er ruimte voor diversiteit van cannabisproducten, inclusief edibles, mits bereid van (gemalen) plantmateriaal (dus geen extracten) en is het toegestaan om proefmonsters in de zaak te hebben zodat klanten de producten eerst kunnen voelen en ruiken voordat ze deze in gesealde verpakkingen aanschaffen. Ook mogen coffeeshops een handelsvoorraad van een week aanhouden en hoeven ze niet van de een op de andere dag over te gaan op een volledig legaal assortiment. Er is voorzien in een korte overgangsperiode waarin nieuwe legale soorten aan het assortiment kunnen worden toegevoegd om klanten aan de nieuwe producten te laten wennen. Daarnaast is in de regelgeving nog best wat ruimte overgelaten voor als de dingen in praktijk toch anders uitpakken dan voorzien. Het experiment is niet volledig dichtgetimmerd.

Hoorzitting

Dus doen sommige partijen nog een ultieme poging om de invulling op een aantal onderdelen te veranderen. Daarom vond er in op verzoek van de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) een hoorzitting plaats. De VNG wilde doorpraten om tot een praktisch uitvoerbaar experiment met bruikbare resultaten te komen. Om haar argumenten kracht bij te zetten, bracht de VNG ook nog een position paper uit waarin de meest essentiële kritiekpunten nog een keer werden toelicht.

Ingezetenencriterium

In die position paper schrijft de VNG dat gemeenten (net als nu) zelf willen bepalen of buitenlanders in de coffeeshops mogen komen (‘ingezetenencriterium’): ‘Gemeenten zitten niet te wachten op overlast rond coffeeshops en kunnen de noodzaak prima zelf beoordelen.’ Het kabinet blijft echter bij haar standpunt dat grensgemeenten die meedoen aan het experiment dat moeten handhaven. Het is een van de onderhandelingspunten binnen de coalitie om een wietexperiment te laten plaatsvinden. In het online-magazine Binnenlands Bestuur zegt Vera Bergkamp (D66) hierover: ‘D66 was nooit fan van het ingezetenencriterium. Wij zijn voor lokaal maatwerk. Maar we hebben nu een afspraak hierover met de coalitie voor het wietexperiment. Zij moeten het handhaven. Het is spijtig voor gemeenten die er niet aan kunnen of willen voldoen, maar het is wel een afspraak. Net als de afspraak dat in deze kabinetsperiode de eerste gereguleerde joint wordt gerookt.’

Zorgpunten

Een ander zorgpunt van de VNG is de eis dat alle coffeeshops in een deelnemende gemeente verplicht moeten meedoen aan het experiment. Zowel de coffeeshopsector als de burgemeesters hebben herhaaldelijk aangegeven dat zij liever met de welwillende coffeeshops van start gaan. Op die manier heeft het experiment meer kans van slagen en kunnen langslepende juridische procedures worden voorkomen. De VNG stelt voor een toets in te voeren om te kunnen uitzoeken of coffeeshops mee kunnen en willen doen. Tijdens de eerdergenoemde hoorzitting zei de Tilburgse Burgemeester Theo Weterings hierover dat het deelnemen van een gemeente niet zou moeten afhangen van het feit of een coffeeshophouder wel of niet wil meedoen: ‘Probleem is dat ik geen middelen heb om een coffeeshop te sluiten als die niet wil meedoen.’ Maar ook op dit punt blijft het kabinet onvermurwbaar.

Telers?

Opvallend is het punt dat de VNG maakt over de telers. Burgemeesters hebben eerder al afgedwongen dat zij een belangrijke stem zullen hebben in de keuze van de producenten. Zij willen hiermee waarborgen dat de (georganiseerde) criminaliteit geen vat krijgt op de legale producenten. Positief is dat burgemeesters erop hameren dat de variatie van producten en telers van cruciaal belang is voor het slagen van het experiment. Naast het toetsen van individuele bedrijfsplannen, pleiten zij daarom voor een aanvullende toets op het totaalpakket: ‘Hierdoor kan er beter gestuurd worden op optimale variatie in het aanbod van de totale groep van geselecteerde telers.’ Dat komt overeen met de kritiek van de coffeeshopsector. Cannabis Connect, de koepel van de coffeeshopsector, wijst daarnaast in een eigen reactie nogmaals op de (te korte) duur van de overgangsperiode. Ook het verplichte waardetransport ligt bij de coffeeshops niet lekker. Dat verslechtert de concurrentiepositie ten opzichte van de zwarte markt.

Wietexperiment op koers

Op het moment van dit schrijven wordt er hier en daar nog geschaafd aan de precieze invulling van het experiment. Maar de verwachting is dat de wetgeving voor de zomer gereed is. Het duurt dan nog anderhalf tot twee jaar voordat er gereguleerde producten in de schappen van de coffeeshops liggen. Die tijd is nodig om de teelt op poten te zetten. Het eigenlijke experiment is dan misschien nog niet van start gegaan, maar de voorbereidingen zijn daarmee al wel begonnen. De producenten doen grote investeringen voor het opzetten van de teeltlocaties. Als dat proces in gang is gezet dan kan een nieuw kabinet daar niet zomaar op terug komen. Los van de financiële strop voor de betrokken partijen is dat ook politieke zelfmoord. Anders dan de Volkskrant suggereert is de kans dat het experiment van start gaat dus onverminderd groot. De trein op weg naar regulering van de achterdeur is in gang gezet. Die trein kan vertragen, maar zal altijd op zijn bestemming aankomen. Nicole Maalsté