De effecten van de wietpas

Hoewel er nog steeds mensen beweren dat de wietpas een groot succes is, omdat het aantal buitenlandse bezoekers is teruggedrongen, beginnen de desastreuse gevolgen zich duidelijk af te tekenen. Wat is de stand van zaken sinds de invoering van de wietpas op 1 mei en hoe ziet de toekomst eruit? We geven een tussenstand.

Onderzoek

De Stichting Epicurus, opgericht door een aantal coffeeshophouders die het cannabisbeleid willen toetsen, liet een quickscan uitvoeren om te peilen wat de gevolgen van de wietpas tot nu toe zijn. Het onderzoek werd verricht door universitair onderzoekers Nicole Maalsté en Rutger Jan Hebben. Volgens de tegenstanders een gekleurd onderzoek, omdat het door mensen uit het coffeeshopcircuit is uitgevoerd. De onderzoekers ontkrachtten dit, omdat zij het resultaat in geen enkele richting gemanipuleerd hebben. Ze geven de feiten weer. Voor dit artikel heb ik onder meer gebruik gemaakt van hun onderzoeksresultaten.

De wietpas

Zoals bekend werd 1 mei de wietpas ingevoerd in de drie Zuidelijke provincies. De coffeeshops mogen een ledenlijst aanleggen van maximaal 2000 leden en de bezoekers moeten zich laten registreren met een uittreksel uit het bevolkingsregister. De resultaten van deze ingreep lieten zich al snel zien. Na 10 dagen waren er in Maastricht 57 aanhoudingen verricht omdat mensen wiet aan het verhandelen waren, dan wel een royale voorraad in bezit hadden. Er werd extra politie ingezet om te handhaven. Al snel bleek dat de gemiddelde coffeeshopbezoeker er niets voor voelde zich te laten registreren en dat de handel zich naar de straat verplaatste. Er werden inderdaad minder buitenlandse bezoekers gesignaleerd, maar of dat alleen een voordeel is, is de vraag, want zij waren niemand tot last. De toerist die de coffeeshop bezoekt, betaalt parkeergeld, hij eet een broodje en hij drinkt een biertje en hij koopt bijvoorbeeld een broek. Volgens Marc Josemans eigenaar van coffeeshop Easy Going en lid van het Verbond voor Opheffing van het Cannabisverbod, VOC, loopt Maastricht om die reden nog eens 89 miljoen euro op jaarbasis aan neveninkomsten mis en verdwijnen er zeker 1000 banen. Heel wat meer dan alleen die in de coffeeshops.

De positie van de coffeeshop

Maar de grootste pijn zit natuurlijk bij de coffeeshops zelf. Die signaleren dat slechts 15% van hun klanten zich laat registreren. Ze hebben daardoor te maken met een omzetdaling van zo'n 70-90%. De coffeeshops verkopen niet alleen minder wiet, ze zetten ook minder andere zaken om, zoals drankjes en etenswaren. Alleen al in Maastricht hebben 450 mensen hun baan verloren, in heel Zuid-Nederland hebben we het over 600 coffeeshopmedewerkers, want de meeste shops hebben tweederde van hun personeel ontslagen. Men verwacht dat er uiteindelijk 10-20% van het personeel zal overblijven. Een groot aantal van deze mensen komt natuurlijk niet meteen aan de slag. Dit levert dus een fors aantal WW-uitkeringen op. Een aantal coffeeshops heeft de deuren al moeten sluiten.

Staathandel

Intussen bloeit de straathandel welig. Alleen al in Roermond hangt een groep dealers rond van tussen de 25 en 40 jongeren. Er wordt gebruik gemaakt van scootertjes en auto's. Ook zijn er panden waar de handel zich concentreert. Daar zijn meerdere mensen aanwezig en niemand heeft meer dan 5 gram op zak. Een boete is snel betaald. Daar wordt om gelachen bij de huidige opbrengsten. Staatdealers veroorzaken vaak overlast, er ontstaan hangplekken in parken en buurten, bovendien zijn ze soms intimiderend en agressief. Als reactie daarop dreigt Roermond met zwaardere straffen en gebiedsverboden. Maar de situatie in Roermond staat niet op zichzelf. In alle wietpascontreien is sprake van illegale handel. Daarbij vragen de aanbieders natuurlijk niet naar de leeftijd van de koper, zoals dat in de coffeeshop gebeurt. Ook loopt de handel in wiet synchroon met die in andere middelen. Het CDA in Eindhoven maakt zich ernstig zorgen over deze ontwikkelingen, die vooral voor jonge wietgebruikers ongeoorloofde risico's opleveren. En niet alleen voor de blowers. Ook jeugdigen die voorheen geen drugs gebruikten, worden op straat aangesproken of ze wat willen kopen. De handelaren komen vaak niet eens uit de Zuidelijke provincies, maar komen per trein of auto vanuit Rotterdam en Utrecht om een dienstje te gaan draaien. Het zijn dikwijls Marokkanen, Albanezen, Hongaren, Roemenen en Fransen. Sommigen zijn erg jong. Het is immers een lucratieve bezigheid en aantrekkelijker dan vakken vullen. In Geleen werd zelfs een jongen van negen gesignaleerd die drugs te koop aanbood, en een vijftienjarige werd aangehouden met 1000 euro op zak. Hij dealde vanuit een auto cocaïne. De markten worden dus flink met elkaar vermengd. Daarnaast worden er brave jongens gerecruteerd, die je in deze branche eigenlijk niet zou verwachten. Ook probleemjongeren weten de handel te vinden. Staathoekwerkers zien hun cliënten afzakken naar het illegale circuit. Er is een netwerk van telefoonnummers waar men voor wiet en andere drugs terecht kan. In Limburg zijn in totaal al 386 mensen aangehouden wegens illegale handel. De klanten zijn snel geworven. Vaak krijgen ze eerst een gratis sample aangeboden en daarbij een kaartje met een telefoonummer. De prijzen van de illegale handel liggen lager dan die in de coffeeshop, die daarop hun prijzen weer gaan verlagen, om blowers binnen te houden. Legale coffeeshopbezoekers worden lastig gevallen door ongeregistreerden, of men iets voor ze wil meenemen. Dan is er nog het probleem van de rivaliserende groepen handelaren. Die betwisten elkaar het alleenrecht over een territorium. Er zijn al vechtpartijen uitgebroken in Breda.

Privacy

Het aantal wietgebruikers dat zich laat registeren blijft dus onder de maat. Men is bang hier later op te worden afgerekend bij een sollicitatie of een aanmelding bij een verzekering. Josemans is er van overtuigd dat men groepen in kaart wil brengen en verwacht dat de volgende stap het registeren van het gebruik zal zijn. Het zou immers voldoende moeten zijn als de kopers alleen hun paspoort lieten zien om aan te tonen dat ze in Nederland wonen en achttien jaar zijn. Sommige coffeeshops nemen ook genoegen met een identiteitskaart en vragen geen GBA-uittreksel. Ze nemen daarmee echter wel een bepaald risico. De blowers die wegblijven omdat ze niet willen registreren zitten vooral in de groep van de 18 tot 24 jarigen en in de allochtone hoek.

Waterbedeffect

In gemeenten waar de wietpas nog niet is ingevoerd, ziet men een toename van het aantal buitenlandse en Nederlandse bezoekers, het zogenaamde waterbedeffect. Er is dus een toeristenstroom op gang gekomen naar plaatsen waar wiet nog legaal verkrijgbaar is. Vooral de steden Nijmegen, Rotterdam en Amsterdam zien hun bezoekersaantallen stijgen. Ook gaan coffeeshopbezoekers nu vaker met een heel stel op stap, om gezamenlijk zakjes in te slaan, zodat ze  weer een tijdje vooruit kunnen.

Gezondheisrisico's

Het gedoogbeleid is onder meer ontstaan vanuit de behoefte om gezondheisrisico's te beperken, en de verschillende drugsmarkten gescheiden te houden. Het is wel duidelijk dat het nieuwe beleid daar geen goed aan doet. De kwaliteit van het aanbod is verminderd, men kan de wiet desgewenst mengen met verslavende stoffen, zoals heroïne. Andere drugs zijn toegankelijker geworden, en de leeftijdsgrens van achttien jaar is vervallen. Je vraagt je af of dit is wat de overheid bedoelde? We zijn weer terug bij af.

Kosten voor de overheid

De overheid mist de inkomstenbelasting van de verkopen in de coffeeshops. Er moet worden betaald voor de extra inzet van politiemensen. Men mist de opbrengsten van het toerisme en heeft er een flink aantal werkelozen bij. In deze tijd van economische malaise lijkt het beleid in meer dan een opzicht dus geen verstandige keus.

Discriminatie

Inmiddels hebben tientallen Belgen aangifte gedaan bij de politie in Midden en West Brabant omdat zij zich gediscrimineerd voelen omdat ze als buitenlander niet in een Nederlandse coffeeshop mogen kopen. De Nederlandse wietgebruikers voelen zich echter ook gediscrimineerd, omdat ze zich moeten laten registeren. Josemans zegt daarover: ,,Onze cliënten worden tot patiënt gemaakt”. Ook refereert hij aan Obama die in zijn jonge jaren eveneens wiet heeft gebruikt. ,,Hij heeft zelfs geïnhaleerd! Als er destijds voor hem een registratieplicht had bestaan, was hij vandaag geen president van de Verenigde Staten geweest. Zoiets wordt altijd tegen je gebruikt.”

Inkomstenderving voor verwante bedrijven

Ook de toeleveringsbedrijven van de shops, zoals de leveranciers die zakjes en vloeitjes leveren, lopen inkomsten mis. TGC, zo'n toeleveringsbedrijf, zag zijn omzet in het zuiden met 80% dalen.

De processen

Inmiddels heeft Marc Josemans namens 13 shops een kort geding aangespannen. De rechter oordeelde dat de wietpas niet onrechtmatig is, dat er geen spoedeisend belang is en dat discriminatie is toegestaan als middel om overlast en criminaliteit te bestrijden. Hij is daarop in hoger beroep gegaan. Ook loopt er een bestuursrechtelijke zaak. Van beide zaken volgt eind 2012 de rechtelijke uitspraak. Overigens is er vorig jaar al een Europese uitspraak geweest omdat Maastricht toen als pilot fungeerde. Er is daarop uitgesproken dat discriminatie is toegestaan onder strikte voorwaarden, namelijk als er sprake is van ernstige verstoring van de openbare orde die niet op een andere, minder zwaarwegende manier kan worden tegengegaan. Volgens Josemans is er zeker geen sprake van een dergelijke overlast en zijn ook niet alle andere middelen beproefd. ,,Alle coffeeshops samen geven nog minder overlast dan één discotheek.” Hij heeft er wel enig vertrouwen in dat er voor 1 januari duidelijk zal worden dat de wietpas onnodig en contraproductief is. ,,Dit is immers een grove schending van de volksgezondheid. Bovendien worden mensen de criminaliteit ingejaagd. Ten slotte zijn we één Europa en buitenlandse toeristen worden ook in hun land verwezen naar de criminaliteit. Dit is allemaal te danken aan de VVD, die deze moraalpolitiek op ons loslaat. Wij luie burgers moeten maar van de bank en 12 september naar de stembus om te laten zien waar we voor staan.”

De huidige situatie

Van de veertien shops in Maastricht, zijn er nog zeven open. Josemans hoopt dat deze het volhouden tot de gerechtelijke uitspraak aan het eind van het jaar, al valt er natuurlijk geen geld meer te verdienen. ,,De shops die nog open zijn willen echter de mensen bedienen die zich wel hebben laten registeren. Zij hebben er bewust voor gekozen om niet de criminaliteit in te gaan. De tussentijdse evaluatie zal moeten uitwijzen dat Nederlanders zich niet laten registreren, maar massaal wegblijven. Het blijkt dat men van de veilige plek die de coffeeshop was, is verjaagd en is verdreven naar criminele verkooppunten. Dat kan toch niet de bedoeling zijn geweest. Iemand heeft hier zijn doel voorbijgeschoten.” Het feit dat sommige coffeeshops nu zelf met fietskoeriers de weg op gaan, kan Josemans voor Maastricht niet bevestigen. ,,Zou dat echter het geval zijn, dan is dat ontsproten aan een gevoel van onmacht, maar zijn dat wel de hele domme vakbroeders. Er zijn minder coffeeshopvergunningen dan er astronauten zijn en die kostbare vergunning ben je zomaar kwijt.”

De toekomst

Wanneer er niets gebeurd en ook de stemming in september niet tot een wezenlijke verandering leidt, zal de wietpas op 1 januari landelijk worden ingevoerd. Er is geen reden om aan te nemen dat men in andere regio's wel zal popelen om zich te registreren. Het valt dus te verwachten dat ook daar het criminele circuit gouden tijden tegemoet gaat. Voor een stad als Amsterdam betekent dat, dat je weer op elke straathoek door handelaartjes wordt aangesproken, zoals dat ook in vroeger tijden gebruikelijk was. Ik kan me het ,,Psst psst, hasjiesj?” nog goed herinneren. In Amsterdam komen nu jaarlijks een miljoen toeristen, en velen daarvan komen voor de geneugten van de coffeeshops. Wellicht zullen veel van deze jongeren naar Spanje afreizen, waar het cannabisklimaat inmiddels gunstiger is dan in Nederland. Met het verlies van die toeristen zal men veel meer dan alleen de cannabisinkomsten missen. Een gevoelige slag voor het toerisme. Er zullen verder landelijk een groot aantal banen verloren gaan en de overheid zal inkomstenbelasting derven. Ook zullen de softdrugs en harddrugsmarkt zich opnieuw vermengen en zullen jongeren van ver beneden de achttien verleid worden tot drugsgebruik. Je kunt je afvragen of de overheid deze effecten gewenst en voorzien heeft. Je kunt alleen maar hopen dat de politici hun verstand zullen gebruiken en op deze maatregel zullen terugkomen. Anders wordt de klok weer tientallen jaren terug gezet.