Burgemeesters zijn te gretig met sluiten van 'drugspanden'

Burgemeesters sluiten elk jaar honderden coffeeshops, woningen en andere panden vanwege drugshandel en hennepteelt. Dat gebeurt op grond van artikel 13b Opiumwet, ook wel Wet Damocles genoemd. Dit artikel maakt het mogelijk om bestuursdwang toe te passen indien in of bij woningen of lokalen harddrugs en/of softdrugs worden verkocht, afgeleverd of verstrekt. De burgemeester mag ook optreden als de drugs voor die redenen in het pand aanwezig zijn.

In de praktijk betekent dit veelal dat de burgemeester een woning of lokaal fysiek sluit. Deuren en ramen worden dichtgetimmerd, winkels en bedrijven worden gedwongen hun deuren te sluiten en bewoners worden geconfronteerd met het verlies van hun woning.

Dankzij deze sluitingsbevoegdheid wordt een lastige en mogelijk langslepende strafrechtelijke procedure vermeden. Burgemeesters maken de laatste jaren dan ook dankbaar gebruik van deze bevoegdheid, zeker in Brabant. Sterker nog, burgemeesters rekken de grenzen van deze sluitingsbevoegdheid steeds verder op. De jurisprudentie over artikel 13b Opiumwet laat zien dat de rechter deze war on drugs welwillend faciliteert.

Onvoldoende

Wet Damocles is in het leven geroepen voor de aanpak van illegale verkooppunten, die niet onder het coffeeshopbeleid vallen. Tegenwoordig worden woningen en lokalen al gesloten indien een handelshoeveelheid verdovende middelen wordt aangetroffen. Van een handelshoeveelheid wordt gesproken indien meer drugs worden aangetroffen dan een gebruikershoeveelheid: maximaal 0,5 gram harddrugs, 5 gram softdrugs of vijf hennepplanten.

Tijdens de parlementaire behandeling van de wet achtte de regering het enkel aantreffen van een handelshoeveelheid verdovende middelen nog onvoldoende om over te gaan tot sluiting. Tijdens de behandeling in de Tweede Kamer zei de regering ook dat de sluiting van een woning moet worden gezien als 'ultimum remedium'. Er zou alleen mogen worden overgegaan tot directe sluiting, zonder voorafgaande waarschuwing, indien sprake is van een 'ernstig geval'. Tegenwoordig is het sluiten van woningen zonder voorafgaande waarschuwing van uitzondering verworden tot regel.

Een veelgehoord argument tegen deze zero tolerance-houding is dat sluiting van de woning niet alleen de overtreder treft, maar ook alle bewoners van de woning, inclusief minderjarige kinderen - ongeacht de vraag of zij wetenschap hadden van de overtreding.

Definitief

Bovendien betekent het sluiten van een huurwoning in verreweg de meeste gevallen ook, dat de huurovereenkomst wordt ontbonden. Huurders moeten na sluiting veelal hun woning definitief verlaten. Daarnaast treft sluiting niet alleen de bewoners, maar ook de verhuurder. Een woning wordt vaak drie tot zes maanden gesloten. Dit betekent dat de verhuurder gedurende die periode zijn woning niet kan verhuren, zelfs als het de huiseigenaar zelf is, die aan de bel trekt.

Tegenstanders vonden hoop in een uitspraak van de Raad van State, de hoogste algemene bestuursrechter van ons land. In oktober 2016 deed zij een belangrijke uitspraak, door te stellen dat burgemeesters hun sluitingsbesluit niet langer kunnen motiveren door enkel te verwijzen naar de gemeentelijke beleidsregels. Burgemeesters moeten ingaan op de concrete omstandigheden van het geval. Zo komt het regelmatig voor dat bewoners hun woning definitief kwijtraken vanwege sluiting, dat ze op een zogeheten 'zwarte lijst' komen te staan of zelfs geen vervangende woonruimte kunnen vinden.

Andere omstandigheden waar een burgemeester niet langer aan voorbij kan gaan, zijn de aanwezigheid van minderjarige kinderen in een woning en de (mentale) gezondheid van degenen die uit huis worden gezet. Die aanscherping is een welkome tegenkracht, maar of die daadwerkelijk een correctie vormt op de ruime uitleg van Wet Damocles valt te betwijfelen.

In de praktijk lijken de omstandigheden van het geval en de gevolgen van het verlies van een woning, nauwelijks invloed te hebben op de beslissing van de rechter. Zo ging de rechtbank Oost-Brabant afgelopen zomer akkoord met de sluiting van een woning in Oss na het aantreffen van 8 gram cocaïne, 20 xtc-tabletten en 24 gram cannabis. Volgens de drie bewoners - onder wie een drugsverslaafde - waren de drugs voor eigen gebruik bedoeld. Vanwege de sluiting zijn de bewoners hun sociale huurwoning kwijt en kunnen zij zich gedurende vijf jaar niet opnieuw inschrijven. Een particuliere woning is vanwege hun financiën geen optie. De rechter was het echter eens met het oordeel van de burgemeester en zag geen omstandigheden op grond waarvan had moeten worden afgezien van sluiting.

Bewijzen

Toch denken niet alle rechtbanken er hetzelfde over. Het is vaste rechtspraak dat de burger moet bewijzen dat niet vanuit het pand of de woning wordt verkocht als een handelshoeveelheid drugs wordt aangetroffen. Dit slaagt zelden tot nooit. Afgelopen januari heeft de rechtbank Zeeland-West-Brabant echter aangegeven een andere richting in te slaan. Als een kleine handelshoeveelheid drugs wordt aangetroffen - de rechtbank laat de precieze hoeveelheid in het midden - is het aan de burgemeester om aannemelijk te maken dat de aangetroffen drugs bestemd zijn voor de handel. Zo vond de rechtbank 4,10 gram gedroogde en vergruisde hennep en 6,74 gram cocaïne te weinig om automatisch aan te nemen dat de drugs voor handel bestemd zijn.

Niet iedereen blijkt dus te zijn vergeten dat Wet Damocles bedoeld is om illegale verkooppunten te sluiten en níet om drugsgebruikers en henneptelers uit hun woning te zetten. Toch blijft de vraag wat burgemeesters beweegt de wet zo ruim uit te leggen en wat rechters beweegt hierin mee te gaan. Het lijkt bijna alsof burgemeesters en rechters het inlaten met drugs een van de meest verwerpelijke vergrijpen vinden. Dit uitgangspunt staat echter haaks op de huidige legaliseringsdiscussie en de komst van het experiment met legale wietteelt.

Michelle Bruijn is promovenda en docent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Haar proefschrift gaat onder meer over Wet Damocles.